Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (IMVO), staat momenteel hoog op de politieke agenda, zowel in Nederland, de Europese Unie als binnen de Verenigde Naties. Volgens het internationaal normenkader (UN Guiding Principles for business and human rights en de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen) dienen bedrijven mensenrechten te respecteren (responsibility to respect), en een negatieve impact op het milieu te vermijden, hebben staten een zorgplicht (duty to protect) en hebben slachtoffers toegang tot een effectief rechtsmiddel als er schendingen plaatsvinden (access to remedy). Helaas blijkt in de praktijk dat de naleving gebrekkig is.[1]
Dit zien we ook terug in de ellenlange reeks aan misstanden in zuidelijke landen met een link naar Nederlandse bedrijven: zoals landconflicten, schending van arbeidsrechten of vervuiling van de leefomgeving als gevolg van palmolie- of sojaplantages, mijnbouw, infrastructurele projecten, oliewinning of de textielindustrie. Nederlandse bedrijven kunnen hier op verschillende manieren bij betrokken zijn: via productieketens, investeringen, dienstverlening of directer, via een dochteronderneming.
Nederland
Vorige week maakte minister Kaag van het ministerie van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking het nieuwe IMVO-beleid bekend.[2] Gebleken is dat het huidige beleid van vrijwillige maatregelen (zoals convenanten) voor bedrijven onvoldoende is om mensenrechten en milieu in productieketens te beschermen.[3] Het nieuwe beleid betreft een mix van vrijwillige en verplichte maatregelen voor bedrijven. Belangrijk onderdeel daarvan is de invoering van een zogeheten zorgplichtverplichting, de zogeheten due diligence. Bedrijven moeten de risico’s op negatieve gevolgen voor mens en milieu, zoals ontbossing, kinderarbeid, milieuvervuiling, moderne slavernij en vervuiling in kaart brengen. Ze moeten de risico’s aanpakken, hierover communiceren en zorgdragen voor herstel. In juni jl diende de CU, ondersteund door PvdA, GL, SP een initiatiefnota[4] voor een dergelijke due diligence wet in. Helaas geeft het kabinet aan niet in te willen zetten op wetgeving op nationaal niveau - zoals diverse andere Europese lidstaten wel doen - maar zich hard te maken voor een Europese due dilligence plicht.
Europese Unie
Een Europese due diligence wet – geïnitieerd door commissaris Reynders - wordt momenteel voorbereid. De wet moet sector overschrijdend zijn waarbij het de hele toeleveringsketen en alle bedrijfsgerelateerde risico's bestrijkt, inclusief mensenrechten, sociale en ecologische risico's. Bovendien moet voorzien zijn in aansprakelijkheid, toegang tot de rechter voor slachtoffers, sancties en herstel. Een supervisory authority moet alles monitoren. Binnenkort start een publieksconsultatie en het wetsvoorstel wordt in 2021 verwacht.[5]
Internationaal
Al sinds 2014 wordt in VN verband onderhandeld over een verdrag: UN Binding Treaty on Transnational Corporations and Human Rights (UN Treaty). Het verdrag dwingt staten en bedrijven om mensenrechtenschendingen en milieu-impact te voorkomen via het stelsel van due diligence, stelt regels voor preventieve maatregelen, bewijslast, toegang tot het recht en het toepasselijke recht. Daarnaast voorziet het verdrag in aansprakelijkheid, zowel strafrechtelijk, civielrechtelijk als bestuursrechtelijk.
Van 26 tot 30 oktober a.s. vindt er een nieuwe onderhandelingsronde over het verdrag[6] plaats in Genève (deels online[7]). Tijdens de onderhandelingen vorig jaar hielden de EU en Nederland zich afzijdig. De EU had en heeft nog steeds geen onderhandelingsmandaat en het is onduidelijk hoe de competentieverdeling (EU/EU-lidstaat) zich verhoudt met betrekking tot onderdelen uit het verdrag. Het is belangrijk dat de EU en Nederland dit jaar wel actief meedoen en gebruik maken van deze unieke gelegenheid om op internationaal niveau tot bindende regels voor bedrijven en mensenrechten te komen. Want dit verdrag zal er uiteindelijk gaan komen, met of zonder inhoudelijke, kritische en constructieve input van de EU of Nederland.
Tot die tijd blijven de meeste slachtoffers van mensenrechtenschendingen in de kou staan. Het is daarom te hopen dat het Christen Unie-initiatief alsnog tot wetgeving leidt die spoedig in werking kan treden. En dat ambitieuze nationale en Europese initiatieven uiteindelijk zullen bijdragen aan een wereldwijd regime waarin bedrijven verantwoordelijkheid moeten afleggen voor de gevolgen van hun handelen of nalaten voor mensenrechten, het milieu en het klimaat.
Auteur: Janneke Bazelmans is lid van de werkgroep Mondiale duurzaamheid en recht en werkzaam bij Milieudefensie waar zij zich als sr inhoudelijk medewerker focust op corporate accountability.
Zij schrijft op persoonlijke titel.
[1] https://www.corporatebenchmark.org/sites/default/files/2019-11/CHRB2019KeyFindingsReport.pdf
[2] https://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ministerie-van-buitenlandse-zaken/documenten/beleidsnotas/2020/10/16/van-voorlichten-tot-verplichten-een-nieuwe-impuls-voor-internationaal-maatschappelijk-verantwoord-ondernemerschap
[3] https://www.ser.nl/-/media/ser/downloads/adviezen/2020/imvo-duurzame-ketenimpact.pdf?la=nl&hash=F8493405C804DAD3E96D95B5DF5C0AA8 en
https://www.kit.nl/wp-content/uploads/2020/07/KIT-2020-Evaluation-of-RBC-agreements-FINAL.pdf
[4] https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/detail?id=2020Z11382&did=2020D24472
[5] COM(2020) 456 final, https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/communication-europe-moment-repair-prepare-next-generation.pdf
[6]https://www.ohchr.org/Documents/HRBodies/HRCouncil/WGTransCorp/Session6/OEIGWG_ChairRapporteur_second_revised_draft_LBI_on_TNCs_and_OBEs_with_respect_to_Human_Rights.pdf
[7] De onderhandelingen zijn live te volgen http://webtv.un.org