Programma, presentaties en literatuurtips
De VMR Actualiteitendag wordt in 2021 voor de elfde keer gehouden. Het bestuur van de VMR is bijzonder dankbaar dat dertien deskundigen bereid zijn gevonden u in één dag bij te praten over de belangrijkste actuele ontwikkelingen in wet- en regelgeving en rechtspraak, op het terrein van het milieu-, water- en natuurbeschermingsrecht en het bredere omgevingsrecht.
Speciale aandacht vragen wij vandaag voor de winnaars van de VMR Scriptieprijs. Aanstormende talenten die al een betekenisvolle bijdrage hebben geleverd aan de ontwikkeling van het milieurecht. Ik wens u namens het bestuur van de VMR een aangename en leerzame dag toe.
Kars de Graaf (voorzitter VMR)
Hoogleraar Besluitvorming en rechtsbescherming in het omgevingsrecht,
Rijksuniversiteit Groningen
PRESENTATIE Actualiteiten bestuurs(proces)recht
Onderwerp
In deze bijdrage wordt aan de hand van een selectie van jurisprudentie en literatuur een overzicht gegeven van belangrijke ontwikkelingen in het bestuurs(proces)recht. Aan de orde komen de ontwikkelingen rond de toegang tot de rechter als gevolg van het zogenoemde ‘Varkens in Nood-arrest’, de koerswijziging ten aanzien van ambtshalve toetsing van de bezwaar- en beroepstermijn en het evenredigheidsbeginsel.
Literatuur
M. Scheltema, ‘Mag de rechtsstaat voor de burger worden gesloten?’, Ars Aequi 2021, p. 809-820.
R.H.W. Frins, S. Hillegers, T.E.P.A. Lam & A.G.A. Nijmeijer, ‘Anders omgaan met het ‘Varkens in Nood-arrest’, M en R 2021/64.
R. Benhadi, ‘Nederlands bestuursprocesrecht op onderdelen in strijd met het Verdrag van Aarhus’, JBplus 2021/8.
J.H.N. Ypinga & J. Tingen, ‘De Varkens in Nood-saga: de impact van het Verdrag van Aarhus op het Nederlandse omgevingsrecht’, BR 2021/56.
Jurisprudentie
‘Varkens in nood-arrest’
HvJEU 14 januari 2021, ECLI:EU:C:2021:7
ABRvS 14 april 2021, ECLI:NL:RVS:2021:786
ABRvS 4 mei 2021, ECLI:NL:RVS:2021:953
ABRvS 14 juli 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1507
ABRvS 21 juli 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1604
ABRvS 28 juli 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1668
ABRvS 28 juli 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1655
ABRvS 28 juli 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1679
ABRvS 4 augustus 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1747
Bezwaar- en beroepstermijn niet langer van openbare orde
CRvB 9 juli 2021, ECLI:NL:CRVB:2021:1500
ABRvS 4 augustus 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1730
HR 16 juli 2021, ECLI:NL:HR:2021:1153
Conclusie AG Wattel & Widdershoven over de evenredigheidstoets
ABRvS 7 juli 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1468
Advocaat/counsel Stibbe en geassocieerd medewerker Universiteit Utrecht
PRESENTATIE Activiteitenbesluit en Wabo
Onderwerp
Besproken worden enkele uitspraken over de volgende onderwerpen: Activiteitenbesluit, procedurele aspecten, de omgevingsvergunning voor milieu en handhaving.
Jurisprudentie
Activiteitenbesluit
ABRvS 28 april 2021, ECLI:NL:RVS:2021:912. Toets ZZS in het kader van een bestemmingsplan.
Vz. ABRvS 22 juni 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1304. Zorgplicht Activiteitenbesluit.
ABRvS 24 maart 2021, ECLI:NL:RVS:2021:621. Maatwerkbevoegdheid.
ABRvS 30 december 2020, ECLI:NL:RVS:2020:3146. Verandering en melding.
ABRvS 22 september, ECLI:NL:RVS:2021:2132. Vergunning en melding.
ABRvS 30 juni 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1395. Nederlandse windturbine bepalingen in strijd met Europees recht.
Procedurele aspecten
ABRvS 3 maart 2021, ECLI:NL:RVS:2021:443. Aanvraag.
ABRvS 23 juni 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1332. Aanvraag Wnb en omgevingsvergunning milieu.
Omgevingsvergunning milieu
ABRvS 9 december 2020, ECLI:NL:RVS:2020:2933. Onderdeel van de inrichting en voorschrift.
Rb Oost-Brabant 25 juni 2021, ECLI:NL:RBOBR:2021:3014. Perceel van een derde. Wat is nu de inrichting?
ABRvS 25 augustus 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1907. Houden van honden een inrichting?
Rb. Den Haag 9 november 2020, ECLI:NL:RBDHA:2020:11719, indirecte lozing impliciet vergund?
Rb Noord-Nederland 28 mei 2021, ECLI:NL:RBNNE:2021:2067. Is een ZZS / Sic-vezel vergund of niet?
Vzr rechtbank Rotterdam 15 juni 2021, ECLI:NL:RBROT:2021:5423. Vergunning vs aanvraag.
Vzr rechtbank Den Haag 30 maart 2021, ECLI:NL:RBDHA:2021:3040. Relatie Wabo vergunning en Abm (2.22 lid 5 Wabo).
ABRvS 20 januari 2021, ECLI:NL:RVS:2021:69. Weigering verleende omgevingsvergunning milieu in te trekken.
Handhaving
ABRvS 9 februari 2021, ECLI:NL:RVS:2021:239. Welke vennootschap is drijver?
ABRvS 4 november 2020, ECLI:NL:RVS:2020:2639 Mede-overtreder van een overtreding van de Wbb (ja) en de vergunning (nee).
ABRvS 2 augustus 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1705. Last onder dwangsom ten aanzien van melden van ongewoon voorval (17.2 Wm).
Senior rechter rechtbank Oost-Brabant
PRESENTATIE Maatschappelijk effectieve omgevingsrechtspraak
Onderwerp
De bestuursrechter heeft een goed gevulde gereedschapskist om oplossingsgericht recht te spreken. Maar is dat ook effectief? Biedt de bestuursrechter daarmee voldoende rechtsbescherming? Welke belemmeringen zijn er nu en in de toekomst na inwerkingtreding van de Omgevingswet voor effectieve rechtspraak en wat vinden we van deze belemmeringen? Wat zijn de gevolgen van de recente ontwikkelingen in de bestuursrechtspraak naar aanleiding van de Toeslagenaffaire en de opkomst van het evenredigheidsbeginsel voor de omgevingsrechtspraak? En last but not least, blijft de bestuursrechter tot in de lengte der dagen besluiten toetsen met dezelfde intensiteit?
Literatuur
M. Verhoeven, 'Maatschappelijk effectieve omgevingsrechtspraak', TO 2020,1
Jurisprudentie
ABRvS 18 juli 2018, ECLI:NL:RVS:2018:2277.
ABRvS 31 oktober 2018, ECLI:NL:RVS:2018:3540
ABRvS 24 maart 2021, ECLI:NL:RVS:2021:621
Conclusie 7 juli 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1468
ABRvS 14 oktober 2020, ECLI:NL:RVS:2020:2442
ABRvS 4 december 2019, ECLI:NL:RVS:2019:4078
Bekijkt u de postersessie.
Koning Bouw & Gebiedsontwikkeling, juridisch adviseur
PRESENTATIE Bestemmingsplannen met verbrede reikwijdte
Onderwerp
Sinds 2014 kunnen gemeenten vooruitlopend op de inwerkingtreding van de Omgevingswet, experimenteren met het ‘bestemmingsplan verbrede reikwijdte’. Dat wordt nog volop gedaan, op de vooravond van de inwerkingtreding van deze wet. Kort wordt ingegaan op de stand van zaken van de tranches BuChw en de overgang naar de experimenteerbepaling in de Omgevingswet. Verder komt er een aantal recente uitspraken van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State aan de orde.
Jurisprudentie
ABRvS 1 september 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1960 (uitwerking bestemmingsplan verbrede reikwijdte door middel van verkavelingsplannen)
ABRvS 2 juni 2021,ECLI:NL:RVS:2021:1175 (VNG-brochure "Milieuzonering nieuwe stijl")
ABRvS 28 april 2021, ECLI:NL:RVS:2021:913(landelijke voorziening ruimtelijkeplannen.nl)
Kamerstukken
Kamerstukken II 2020-2021,33118, nr. 186 (Praktijkervaringen Crisis- en herstelwet, Voortgangsrapportage 2018-2020)
Website
European Environmental Law consultancy, EU Legal en Ministerie van SZW
Presentatie Europese ontwikkelingen
Onderwerp
Ontwikkelingen in de milieu-jurisprudentie van het Hof van Justitie van de Europese Unie, zoals de wijze waarop het Hof de beleidsvrijheid van nationale overheden uitlegt en de afdwingbaarheid van Europese normen. Ingegaan wordt op enkele zaken rond lucht, mijnbouw, de import van beschermde diersoorten, water en natuurbescherming.
- Welke mogelijkheden biedt het Europese recht als overheden milieumaatregelen nalaten het milieu voldoende te beschermen?
- Wat kunnen / moeten nationale rechters in zulke gevallen doen?
- Bieden de door het HvJEU onlangs voor het eerst in een dringend geval als voorlopige maatregel opgelegde dwangsom een oplossing?
Literatuur
W.Th. Douma, Verwezenlijking van schonere lucht via het Europees recht, JM 2020 afl. 3, p. 6-21
W.Th. Douma, A new and practical way of stopping EU law violations, opinie, EU Observer,
Jurisprudentie HvJ EU
HvJ EU 26 juni 2019, Craeynest e.a. t Brussels Hoofdstedelijk Gewest e.a., C-723/17, ECLI:EU:C:2019:533, JM 2019/107
HvJ EU 24 oktober 2019, Commissie t Frankrijk, C-636/18, ECLI:EU:C:2019:900, JM 2020/31
HvJ EU 12 mei 2021, Hauptzollamt B tegen XY (kaviaar), C-87/20, ECLI:EU:C:2021:382
20 november 2017, Commissie t Polen, C-441/17 R, ECLI:EU:2017:877, JM 2018/18
Vice-president HvJ EU 21 mei 2021, C‑121/21 R, ECLI:EU:C:2021:420, Tsjechië t Polen, JM 2021/90
Vice-president HvJ EU 20 september 2021, Tsjechië t Polen (dwangsom), C-121/21 R, ECLI:EU:C:2021:752
Advocaat / Partner Nauta Dutilh
E: siuhtlev.neelram@nautadutilh.com
PRESENTATIE Handhaving van het milieurecht
Onderwerp
Een overzicht van de belangrijke uitspraken en ontwikkelingen op het gebied van
zowel bestuursrechtelijke als strafrechtelijke handhaving van de milieuwet- en
regelgeving.
Literatuur
Dreigingsbeeld milieucriminaliteit
Rapport Handhaven in het duister
Om de leefomgeving Omgevingsdiensten als gangmaker voor het bestuur
Jurisprudentie
Gerechtshof Den Haag 8 juli 2021, ECLI:NL:GHDHA:2021:1268
CBb 29 april 2021, ECLI:NL:CBB:2021:454, m.nt. B. Arentz
Rechtbank Amsterdam 18 maart 2021, ECLI:NL:RBAMS:2021:1145
Counsel Pels Rijcken en Bijzonder hoogleraar duurzaamheid en milieuaansprakelijkheid, Universiteit Utrecht
E: snarb.drawde@pelsrijcken.nl
PRESENTATIE Bodem als klimaatinstrument
Onderwerp
De ondergrond speelt een belangrijke rol bij de realisering van emissiereductiedoelen. Zo kan warmte of koude worden onttrokken aan grondwater of daar juist in worden opgeslagen. Een aantal jaar geleden was de interesse hiervoor beperkt tot individuele bouwprojecten, maar inmiddels hebben ook exploitanten van warmtenetten interesse in de winning van deze duurzame vorm van energie. De toenemende belangstelling hiervoor leidt tot drukte in de ondergrond. Hoe een optimaal gebruik van de ondergrond te garanderen en hoe zit het met eigendomsrechten? Vragen waarop tijdens de presentatie in zal worden gegaan.
Literatuur
A.M. Dieperink, S.M. Schipper, Energieprojecten in de diepe ondergrond: aanwijzingen voor een slagvaardiger juridisch kader, BR 2021/36.
H.P. Brans en W.G. Huijgen Koude-warmte opslag; de eigendom van bodemenergie en de (on)mogelijkheid van exploitatie, Nederlands Tijdschrift voor Privaatrecht (NTBR) 2009, pp. 93-99.
Edward Brans, Matthijs Timmer, Rieneke de Jager, Het Warmteplan als instrument voor verduurzaming van de warmtevoorziening, TBR 2021, nr. 7
Jurisprudentie
ABRvS 11-07-2018, ECLI:NL:RVS:2018:2343, M en R 2019/26, m.nt. F.C.S. Warendorf
AbRvS 16-11-2016, ECLI:NL:RVS:2016:3065, JOM 2016/1164
Bekijkt u de postersessie!
Juridisch adviseur Corporate Dienst Rijkswaterstaat & Hoofddirectie Bestuurlijke Juridische Zaken, Ministerie van IenW; en Geassocieerd medewerker Utrecht Centre for Water, Oceans and Sustainability Law, Universiteit Utrecht
Onderwerp
Één uitspraak uit de afgelopen periode wordt nader uitgelicht: ABRvS 9 december 2020, ECLI:NL:RVS:2020:2888. Naar aanleiding van de uitspraak wordt in deze bijdrage nader ingegaan op artikel 2.10 van de Waterwet: de inhoud, uitleg en functie van die bepaling, de relatie met andere bepalingen van de Waterwet en de toekomst van die bepaling.
Literatuur
J.H. van Kempen, ‘Actualiteiten waterrecht 2019-2021’, M en R 2021/48.
Danopoulos e.a., ‘Kroniek Waterwet 2020’, TO 2021, nr. 2, p. 44-53.
J.M. Havekes e.a. (red.), Over waterkwaliteit gesproken… Verleden, heden en toekomst, Den Haag: Koninklijk Nederlands Waternetwerk 2021.
Jurisprudentie
ABRvS 9 december 2020, ECLI:NL:RVS:2020:2888 (M en R 2021/30 m.nt. S. Handgraaf), ECLI:NL:RVS:2020:2931 en ECLI:NL:RVS:2020:2932.
ABRvS 23 december 2020, ECLI:NL:RVS:2020:3084, AB 2021/122 m.nt. F.A.G. Groothuijse.
ABRvS 13 januari 2021, ECLI:NL:RVS:2021:58, M en R 2021/39 m.nt. J.J.H. van Kempen.
ABRvS 24 maart 2021, ECLI:NL:RVS:2021:634, M en R 2021/59 m.nt. J.J.H. van Kempen.
Gerechtshof 's-Hertogenbosch 13 april 2021,ECLI:NL:GHSHE:2021:1083, M en R 2021/70nt. J.J.H. van Kempen
ABRvS 26 mei 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1094, M en R 2021/85 m.nt. J.J.H. van Kempen.
Advocaat Soppe Gundelach advocaten en geassocieerd medewerker Universiteit Utrecht
E: eppos.m@soppegundelach.nl
PRESENTATIE Milieueffectrapportage
Onderwerp
De belangrijkste rechtspraak van het afgelopen jaar wordt besproken. Daarbij staat de door de Afdeling uitgesproken plan-mer-plicht voor de windturbinebepalingen in het Abm en de Abr centraal. Daarnaast is de 20e tranche van het Besluit uitvoering Crisis- en herstelwet in werking getreden. Toegelicht zal worden dat een passende beoordeling voor een (ruimtelijk) plan niet zonder meer tot een plan-mer-plicht hoeft te leiden.
Regelgeving
Inwerkingtreding (18 december 2020) van de twintigste tranche Besluit uitvoering Crisis- en herstelwet, Stb. 17 december 2020, nr. 528
Jurisprudentie
HvJ EU 25 juni 2020, ECLI:EU:C:2020:503 (Nevele/Vlarem II), TBR 2020/135 m.nt. R..H.W. Frins
ABRvS 30 juni 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1395 (windpark Delfzijl Zuid Uitbreiding), TBR 2021/110 m.nt. R. Benhadi, JM 2021/112 m.nt. R. Sillevis Smitt
ABRvS 23 december 2020, ECLI:NL:RVS:2020:3122 en ABRvS 19 mei 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1063 (beiden zien op het windpark Staphorst)
ABRvS 17 maart 2021, ECLI:NL:RVS:2021:575 (biomineralen Roosendaal)
ABRvS 19 mei 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1054 (Texelse bierbrouwerij), M en R 2021/77, m.nt. M.A.A. Soppe
ABRvS 28 juli 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1679 (windpark Houten)
ABRvS 28 juli 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1681 (windpark Elzenburg – De Geer), JM 2021/106 m.nt. F. Arents
ABRvS 1 september 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1939 (Biowarmtecentrale Purmerend)
Advocaat en partner bij Van Diepen Van der Kroef Advocaten
Afvaljurisprudentie in rustig vaarwater maar wel verscherpte aandacht voor ‘zeer zorgwekkende stoffen’
Onderwerp
De jurisprudentie op het gebied van het afvalstoffenrecht is in het afgelopen jaar in rustig vaarwater beland. Weliswaar zijn er veel handhavingsgevallen geweest, maar de inhoudelijke kant daarvan overstijgt veelal niet de specifieke casus. Het Hof van Justitie stelde wel in interessante arresten de toets ten aanzien van einde-afvalcriteria en dierlijke bijproducten scherp. De toepassing van het beleid voor zeer zorgwekkende stoffen in afval springt wel in het oog. Bij deze toepassing verdienen diverse juridische vragen nog een antwoord, ook ten aanzien van de juridische verankering van dit beleid in het Europese afvalstoffenrecht.
Literatuur
Het Landelijk Afvalbeheerplan 3
Jurisprudentie
Hof van Justitie van de Europese Unie, 14 oktober 2020, ECLI:EU:C:2020:824
Hof van Justitie van de Europese Unie, 3 september 2020, ECLI:EU:C:2020:636
Raad van State, 14 juli 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1509
Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, 28 april 2021, ECLI:NL:GHARL:2021:4022
Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, 2 maart 2021, ECLI:NL:GHARL:2021:1854
Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, 2 maart 2021, ECLI:NL:GHARL:2021:1882
Rechtbank Amsterdam, 7 januari 2021, ECLI:NL:RBAMS:2021:104
Rechtbank Amsterdam, 7 januari 2021, ECLI:NL:RBAMS:2021:105
Raad van State, 23 juni 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1341
Rechtbank Oost-Brabant, 2 november 2020, ECLI:NL:RBOBR:2020:5309
Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, 4 mei 2021, ECLI:NL:GHARL:2021:4408
Bekijkt u de postersessie!
Advocaat/partner ENVIR Advocaten
E: najaak.ekeiram@envir-advocaten.com
PRESENTATIE Actualiteiten bescherming Natura 2000-gebieden
Tijdens deze bijdrage wordt ingegaan op de actuele ontwikkelingen op het gebied van wetgeving, jurisprudentie en beleid met betrekking tot de bescherming van Natura 2000-gebieden, zoals:
- Jurisprudentie over intrekking van natuurvergunning, externe salderingsmogelijkheden en toetsing van bestemmingsplannen;
- De Wet stikstofreductie en natuurverbetering;
- Nieuw beleid m.b.t. de berekening van stikstofeffecten (de zogeheten ’25 km-afkap’).
Literatuur
Kroniek Natuurbeschermingsrecht – Gebiedsbescherming (deel 2) en de in dit artikel genoemde literatuur;
D.P. Kole, De wet stikstofreductie en natuurverbetering: een definitieve oplossing voor de stikstofproblematiek in Nederland?, Gst. 2021/76;
H.W. Frins, Gloort er licht aan het einde van de stikstoftunnel?- Een analyse van het wetsvoorstel stikstofreductie en natuurverbetering, TBR 2021/2.
Jurisprudentie
ABRvS 1 september 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1960;
ABRvS 15 september 2021, ECLI:NL:RVS:2021:2085;
ABRvS 21 juli 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1603;
Rb Midden-Nederland 22 september 2021, ECLI:NL:RBMNE:2021:4524 en 4501.
Advocaat Hekkelman Advocaten
E: neddob.p@hekkelman.nl
PRESENTATIE Gezondheid in relatie tot het omgevingsrecht
Onderwerp
Gezondheidsrisico’s, zoals rondom veehouderijen, antennemasten en gewasbeschermingsmiddelen, vragen steeds meer aandacht bij het gebruik van de ruimte. Dit onderdeel van de actualiteitendag richt zich op de laatste ontwikkelingen rondom het thema gezondheid in relatie tot het omgevings- en milieurecht. Daarbij wordt onder meer aandacht besteed aan het voorzorgsbeginsel, de Nederlandse situatie binnen het huidige recht en de omgevingswet.
Literatuur
Advies nieuw voorzorgbeleid elektriciteit en gezondheid, 19 oktober 2020;
Handreiking Veehouderij en gezondheid omwonenden;
RIVM, Landelijke nota gezondheidsbeleid 2020-2024 - Gezondheid breed op de agenda;
F.P.C.L. Tonnaer, ‘Gezondheidsaspecten in het omgevingsplan’, Bouwrecht 2020/80;
J.W. van Zundert, ‘Gezondheid’, Bouwrecht 2021/79.
Jurisprudentie
EHRM 14 oktober 2021, nr. 75031/13 (Kapa e.a./Polen);
ABRvS 28 juli 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1681;
ABRvS 21 juli 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1603;
ABRvS 30 juni 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1395, Module Ruimtelijke ordening 2021/8526;
ABRvS 10 maart 2021, ECLI:NL:RVS:2021:504;
ABRvS 20 januari 2021, ECLI:NL:RVS:2021:105;
Rb. Gelderland, 18 december 2020, ECLI:NL:RBGEL:2020:6699;
Rb. Noord-Nederland 21 april 2021, ECLI:NL:RBNNE:2021:1698.
mr.ing. Bert Rademaker
Beleidscoördinator bij het Ministerie van BZK
Presentatie Overgangsrecht voor het omgevingsplan in vogelvlucht
Het overgangsrecht voorziet er in dat gemeenten een ruime transitieperiode hebben om het omgevingsplan zo in te richten dat het voldoet aan de eisen die de Omgevingswet er aan stelt. In die transitieperiode beschikken de gemeenten al wel over een omgevingsplan. Waar bestaat dat omgevingsplan uit, hoe kunnen gemeenten dat omgevingsplan gedurende de transitieperiode gefaseerd uitbouwen tot het nieuwe en samenhangende omgevingsplan en welke wettelijke beperkingen gelden daarbij? Bert Rademaker zal op deze vragen in gaan en de mogelijkheden bespreken om ook nog kortstondig gebruik te maken van de IMRO-standaarden en de vergunning voor buitenplanse omgevingsplanactiviteiten om nieuwe ontwikkelingen in de transitiefase toe te staan.
Interbestuurlijke verhoudingen: wijst de Omgevingswet de weg naar een nieuw interbestuurlijk kader?
Bas Tadema, promovendus Rijksuniversiteit Groningen (webpagina RUG)
e-mail: amedat.r.b@rug.nl
In mijn onderzoek beschouw ik de Omgevingswet als de meest recente grote wet die is ingericht op de netwerksamenleving die Nederland steeds meer wordt. Flexibiliteit in regels, flexibiliteit in samenwerking en het steeds meer betrekken van de maatschappij bij het oplossen van vraagstukken zijn elementen van die netwerksamenleving en die komen in de Omgevingswet duidelijk terug. Ik onderzoek wat we van de in de Omgevingswet gemaakte keuzes met betrekking tot de interbestuurlijke verhoudingen kunnen leren voor een modernisering van het generieke interbestuurlijke kader, zoals opgenomen in de Grondwet, Gemeente/Provinciewet en Algemene wet bestuursrecht dat nog veel minder is ingericht op die netwerksamenleving.
Wij bedanken ook Wolters Kluwer en Boom Juridische Uitgevers voor het ter beschikking stellen van de onder hun beheer uitgegeven literatuur.